بسم الله الرَّحمن الرَّحیم

وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ ۖ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا(۸۵)
و تو را از حقیقت روح می پرسند ، بگو روح ، از امر پروردگار من است و آنچه به شما دادیم از این علم ، نبود مگر اندکی.

قرآن کریم (سوره اسراء-آیه ۸۵)

شرح :

روح مقوله ای اسرار آمیز است که علم بشر بدان راه نیافته و از قدیم الایام تا کنون اظهار نظرهای مختلفی در این مورد بیان شده است ، علما و فلاسفه ، روح را در عالم امکان بر سه دسته تقسیم می کنند :

۱-روح نباتی : نوعی نیروی حیات است که در گیاهان موجود و سبب رشد و تکثیرو انواع تغیرات می شود. دو دانه ی گندم یکی حرارت دیده و دیگری بدون حرات می کاریم آن که حرارت دیده سبز نمی شود یعنی در اثر حرارت  نیروی حیات در آن از بین رفته است. اما واکنش گیاهان در برابر عوامل محیطی (معنوی) به طور خاص ، اثبات شده هستند.

۲-روح حیوانی : دارای قوه ی ادراک با تفاوت های محسوسی از یکدیگر بوده و عموما به غرایز وعواطف اولیه مانند تولید مثل، نگهداری و پرورش نسل  محدود می شوند. البته در موارد استثنائی در مقابل امور معنوی از آنها واکنش های قابل توجهی دیده شده که در بحث اعجاز نیز آمده است.

۳-روح انسانی : عالی ترین و قوی ترین نوع از ارواح بوده که علاوه بر نیروی حیات بالاترین ادراک همراه با تاثیر و تاثر نسبت به محیط را دارد. برای روح انسان قوای زیادی شناخته و تعریف شده که در دسته بندی آنها ، بین علمای دینی، روانشناسان، فلاسفه (مخصوصا غربیان) اختلاف نظر زیاد است. در میان این قوا ، نیروی عقل از جایگاهی خاص برخوردار بوده و مدیریت سایر قوا را به عهده دارد.

اغلب این سه قوه  یعنی حافظه و تیز هوشی  وعقل با هم اشتباه گرفته می شوند.حال آن که می بایست خاطر نشان کرد که:
حافظه : محل نگهداری آموخته ها ومشاهدات واداراکات است.
تیزهوشی : سرعت ، سطح و نوع ادراک را شامل می شود .
عقل : به منزله ی مدیر تمام قوای انسانی بوده که کل اندیشه و رفتار انسان را حهت دهی می کند.

عقل  به شدت تحت تاثیر اعتقادات بوده و شخص می تواند مصلحت اندیشی را ترک و در جهت رذائل انسانی حرکت نماید. اما قرآن کریم ، عقلی که تحت تربیت دین قرار گرفته را دارای تشخیصی فوق العاده می داند و این تشخیص را  فرقان می نامد.
دلیل بر صحت این ادعا افرادی با تحصیلات عالیه که در بحرانهای سیاسی-اجتماعی  از درک مصالح، درمانده شده و به انواع بیماری های روحی مبتلا و نهایتا سرمایه ی وجودی ایشان به هدر رفته است.
اما بسیارند افرادی با قوای فکری ضعیف تر که به علت پرورش صحیح معنوی از زندگی فردی و اجتماعی بسیار خوبی برخوردار هستند.
قرآن کریم می فرماید شناخت جنس روح در توان نوع انسان نیست نه اینکه تلاش و تحقیق کم بوده ، بلکه اساسا اجازه ی ورود به این مقوله، جهت درک آن داده نشده است.

موفق باشید. پورهادی